Cây lan của người nghèo

Một bạn đọc hỏi: Tôi nghe nói tới cây lan của người nghèo, vậy xin cho biết đó là cây lan gì?

Theo chúng tôi “cây lan của người nghèo” cần phải bao gồm các điểm sau đây:
• Thực sự thuộc họ nhà lan (Orchidaceae).
• Nhiều người nuôi trồng.
• Giá cả rẻ như bèo.
• Rất dễ trồng.

Nếu theo câu “Poor’s man Orchids” của người Tây Phương có rất nhiều cây như: Schizanthus pinnatus, Water iris, Lily of valley v.v… nhưng những cây này không phải là lan.

Cây lan của người nghèo thực sự là loài Epidendrum, nhưng loài này có trên 1100 giống. Có nhiều giống rất hiếm quý, nên không thể coi tất cả là lan của người nghèo được. Vì vậy chỉ có một vài giống nhan nhãn xuất hiện khắp mọi nơi mới có thể đại diện cho lan của người nghèo được, đó là các giống lan:

• Epidendrum ibaguense
• Epidendrum radicans
• Epidendrum secundum

Cả 3 giống này đều mọc ở các quốc gia Nam Mỹ như: Puerto Rico, Mexico, Guatemala, El Salvador, Honduras, Nicaragua, Costa Rica, Panama, Venezuela, Colombia, Brazil v.v… và hiện nay gần như có mặt khắp mọi nơi. Tại Hoa Kỳ phần lớn các gia đình Việt Nam nhà nào cũng có vài ba chậu.

Đặc biệt là 3 giống này thân, lá rất giống nhau, cao từ 50 cm cho tới một thước. Lá mọc song đối, cành hoa mọc từ ngọn dài 30-70 cm. Hoa kết thành chùm 30-40 chiếc, to 2-3 cm nở gần như quanh năm với nhiều mầu sắc: trắng, đỏ, tím, vàng, hình dáng rất giống nhau nên khó lòng phân biệt. Một điểm duy nhất: Epidendrum radicans rễ mọc khắp thân cây còn các cây kia rễ mọc dưới đất.

Cách trồng các giống này rất dễ dàng. Chỉ cần bẻ một cây con (keiki) hay cắt một khúc thân cây có 3-5 đốt bằng dao thật sắc bén rồi cắm xuống đất, hoặc tốt hơn cả là vùi trong rêu Sphagnum hay đất trồng cây (potting soil). Lan có thể chịu nóng tới 100°F (38°C) và chịu lạnh tới mức đông đá. Lan ít khi bị bệnh tật trừ khi quá lạnh hay để chỗ không thoáng mát. Khi hoa tàn nên cắt bỏ dò hoa cho cây mọc mạnh, nếu để lại sẽ mọc cây non (keiki).

Đó chỉ là những giống nguyên thuỷ, còn các giống đã lai với nhiều giống khác cho hoa nhiều và đẹp hơn, nhưng đòi hỏi nhiệt độ và độ ẩm cao hơn.

Đó là lan của người, còn lan của mình thì sao? Câu nói của người xưa: “Vua chơi lan, quan chơi trà”. Vậy thì còn người nghèo chơi gì? Chẳng có một thứ hoa nào dành chọ họ cả. Nghèo đến nỗi “không còn mảnh đất cắm dùi” không đủ ăn đủ mặc còn nghĩ gì đến chuyện chơi hoa. Bứt một vài bông dâm bụt hay dành dành trên hàng dậu nhà ai đó, để lên chiếc đĩa mẻ cúng ông bà cũng là chuyện hãn hữu còn nói gì đến trồng lan. Còn giới trung lưu họ trồng mẫu đơn, cúc vạn thọ, một vài người có trồng 2 thứ hoa khá phổ thông, nhưng lại không biết đó là hoa lan.

• Thứ nhất là cây Spathoglottis plicata, giáo sư Phạm Hoàng Hộ gọi là Cau diệp, tiến sĩ Trần Hợp gọi là Chu đinh tím, danh từ này có vẻ phổ thông hơn. Cây lan này mọc ở miền Trung nhưng thường được trồng trên cả 3 miền. Spathoglottis tại Việt Nam có 5 giống:

• Spathoglottis affinis hoa mầu vàng trơn, hoa độ 3-4 cm, lưỡi hoa chẻ đôi.
• Spathoglottis aurea cũng mầu vàng nhưng hoa lớn tới 6-7 cm và lưỡi hoa khác với Sp. affinis
• Spathoglottis eburnea hoa mầu trắng hay mầu ngà.
• Spathoglottis plicata hoa mầu tím, phổ thông nhất.
• Spathoglottis pubescens hoa mầu vàng nhạt.

Spathoglottis plicata được nhiều người nuôi trồng hơn cả vì rất dễ trồng.

Cách trồng: Lan ưa trồng trong chỗ có bóng mát, khí hậu nóng, ẩm và nhiều phân bón. Lan có thể chịu lạnh tới 40°F (4°C). Có thể trồng ngay dưới đất hay trong chậu, nhưng chất trồng phải thoát nước.

▪ Cây thứ hai là Bletilla, Tiến sĩ Trần Hợp gọi là Bạch Cập. Loài lan này trên thế giới có khoảng 9 giống, nhưng Việt nam chỉ có một, đó là Bletilla striata được người Trung Hoa và người Việt trồng để làm thuốc trị bênh lở loét dạ dầy, cầm máu, bệnh về phổi.

Thông thường hoa mầu tím nhạt hay tím đậm nhưng cũng có cây ra hoa trắng, nhưng rất hiếm.

Cách trồng cũng giống như loài Spathoglottis. Lan ra hoa ở các củ mới vào cuối Xuân đầu Hạ, hương thơm nhè nhẹ. Cây này rụng lá vào mùa Đông và có thể chịu lạnh tới 25°F (-4°C). Nếu quá lạnh nên cần phủ lớp mùn lá cây để củ khỏi bị đóng băng. Theo nguồn tin chưa được phối kiểm, cây lan này thường mọc tại Xuyên Mộc, Bà Rịa và khu mộ Bác sĩ Alexandre Yersin tại Nha Trang và mộ thi sĩ Hàn mặc Tử tại Qui Nhơn.

Hy vọng bài này sẽ giải toả được phần nào về nỗi thắc mắc của bạn.

Cây lan của người nghèo; hoalanvietnam . org; 1/2011; Nguyễn Kim Lan

— Kết thúc bài viết —